Μιχάλη Μεσσήνη

Από την Ιστορία γνωρίζουμε ότι τα Επτάνησα δεν γνώρισαν την τουρκική κατοχή. Γνώρισαν όμως την ενετική και την αγγλική. Αυτός είναι ο λόγος που τα νησιά του Ιονίου ανέπτυξαν τα ευρωπαϊκά μουσικά ρεύματα και κυρίως το Ιταλικό. Ό,τι συνέβαινε στις μεγάλες ιταλικές πόλεις, μετά από λίγο περνούσε και στα νησιά. Βέβαια εκτός της μουσικής και τα άλλα καλλιτεχνικά και φιλοσοφικά ρεύματα περνούσαν το Ιόνιο και έμπαιναν στα σαλόνια των αστών των πόλεων των νησιών. Με την πάροδο του χρόνου, η μουσική των αστών πέρασε και στον απλό κόσμο και έτσι όλα τα νησιά πια ζούσαν με αυτή τη μουσική.

Μια παράδοση λέει ότι τα Επτάνησα δέχτηκαν και την επιρροή των κρητικών που έφυγαν από το νησί τους τον 17ο αιώνα και γι΄ αυτό στα χωριά των Ιονίων συναντάμε ένα μουσικό ιδίωμα - μείγμα ιταλικού και κρητικού είδους.

Στα νησιά του Ιονίου αναπτύχθηκαν οι συμφωνικές ορχήστρες, οι φιλαρμονικές, οι μαντολινάτες και οι χορωδίες, γιατί είδος έκφρασης των νησιών ήταν η όπερα, η καντσονέττα, το ιταλικό bel canto, η χορωδιακή μουσική και η μαντολινάτα –λίγο αργότερα. Μικρή εξαίρεση αποτελεί η Λευκάδα, στα χωριά της οποίας είχε αναπτυχθεί κυρίως το παραδοσιακό κλαρίνο, λόγω της μικρής απόστασης που τη χώριζε από τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο.

Με την Ενετοκρατία παρουσιάζονται στα τρία μεγάλα νησιά –Κέρκυρα, Κεφαλονιά και Ζάκυνθο- λυρικά θέατρα. Οι πρώτοι επτανήσιοι συνθέτες γράφουν πρώτα όπερα και μετά άλλα είδη μουσικής. Μάλιστα το λυρικό θέατρο της Κέρκυρας, το San Giacomo, είναι διάσημο και πέραν των συνόρων της Ιταλίας.

Ήδη από τον 18ο αιώνα έχουμε πληθώρα συνθετών οι οποίοι συμβάλλουν τα μέγιστα στην ίδρυση της Επτανησιακής Μουσικής Σχολής: Στέφανος Πογιάγος, Νικόλαος Μάντζαρος, Σπυρίδων Ξύνδας, Ιωσήφ Λιβεράλης, Παύλος Καρρέςρ, Διονύσιος Ροδοθεάτος, Σπύρος Σαμάρας, Γεώργιος Λαμπελέτ, Διονύσιος Λαυράγκας.

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε και στους παραδοσιακούς χορούς των Ιονίων Νησιών που είναι αποτέλεσμα γάμου ευρωπαϊκής και ντόπιας παράδοσης και κουλτούρας. Η συμβίωση Ελλήνων και Ενετών συνετέλεσε στη διάδοση ορισμένων δυτικών χορών (Gaillarde, Rigaudon κ.α.) αλλά και πολυφωνικών τραγουδιών με δυτική εναρμόνιση (αριέτα, καντάδα, σερενάτα).

Στην ορχήστρα (ζυγιά) που συνοδεύει τον χορό, κυριαρχούν η κιθάρα και το βιολί αλλά και το λαούτο (με μακρύ χέρι, το ελληνικό). Στη Ζάκυνθο προστίθενται η πίπιζα και το νταούλι. Στη Λευκάδα η παραδοσιακή ορχήστρα είναι όπως στη στεριανή Ελλάδα: κλαρίνο, βιολί, λαούτο ή κιθάρα.

Το ύφος χαρακτηρίζεται από πολλά δυτικά στοιχεία, παιγμένα όμως με λαϊκό τρόπο – τα όργανα παίζουν την ίδια μελωδία με τη φωνή και αυτό δείχνει τη στενή σχέση που έχει η φωνή με τα όργανα. Φυσικά δεν λείπουν τα γεμίσματα και οι φιοριτούρες.

Η χρήση του δοξαριού στο βιολί δεν είναι κοφτή, δεν αλλάζουν δοξαριά σε κάθε νότα. Ο τρόπος παιξίματος είναι δυτικός. Οι μουσικοί επιζητώντας το πολυφωνικό στοιχείο, παίζουν πολλές φορές σε 3ες (πρίμο – σεκόντο). Η κιθάρα είναι συνοδευτικό όργανο. Το λαούτο πότε συνοδεύει και πότε ακολουθεί τη μελωδία του βιολιού. Το μαντολίνο και η κιθάρα (τα δύο αυτά λαουτοειδή) δεν ανήκουν στο νεοελληνικό λαϊκό instrumentarium.

Ως προς την θεματογραφία των έργων των επτανησίων συνθετών, αν και συναντάμε συχνά τίτλους από την Επανάσταση του 1821 και τον αγώνα για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, παρατηρούμε ότι τα έργα αυτά δεν έχουν ελληνικό χρώμα.